می‌توان گفت که تقریباً تمامی قطعات برق صنعتی، بخصوص کلیدهای قطع کننده، دارای لوازم جانبی منحصر به فردی هستند که می‌توانند در مدیریت و کنترل یک پروژه نقش بسزایی داشته باشند. آنچه که حائز اهمیت است؛ آشنایی با این لوازم جانبی، علت استفاده از آنها، شرایط استفاده از آنها و نحوه نصب آنها می‌باشد. بعضی از این لوازم بر روی قطعات نصب شده و برخی دیگر داخل قطعات نصب می‌شوند. در این مقاله به معرفی و بررسی یکی از کاربردی‌ترین تجهیزات جانبی کلید اتوماتیک کمپکت که با نام رله شنت شناخته می‌شود؛ می‌پردازیم. با فرنام الکتریک همراه باشید.
رله شنت چیست؟
رله قطعه‌ای متشکل از دو قسمت مکانیکی و الکتریکی است. تحریک قسمت الکتریکی به‌وسیله نیروی الکتریکی؛ سبب اعمال نیرو در قسمت مکانیکی و انجام عمل می‌شود. در یک رله این عمل برابر با قطع یا وصل شدن یک کنتاکت یا جابجا شدن یک بازو (یا قطعه) مکانیکی است، همین مسئله در خصوص رله شنت نیز صدق می‌کند. رله شنت یک رله ساده فرمان پذیر بوده که از دو قسمت بوبین (بخش الکتریک) و قسمت فلزی بدنه، اتصالات و گیره‌ها (بخش مکانیک) تشکیل شده است.
با تحریک بوبین رله توسط یک سیگنال الکتریکی مشخص (که نوع و میزان آن بر روی برچسب محصول قید شده است)، نیروی مکانیکی اعمال شده و حرکت مکانیکی رخ می‌دهد و کلید اتوماتیک شما از حالت روشن (ON) به حالت خطا (TRIP) تغییر وضعیت می‌دهد. دقت داشته باشید که تحریک این بوبین تنها نیازمند یک سیگنال الکتریکی است و این یعنی نیازی به اتصال دائم بوبین رله شنت به برق نیست.
طریقه نصب رله شنت
رله از آن دسته تجهیزات جانبی است که در داخل کلید اتوماتیک باید نصب شود. به طور کلی برای کلید اتوماتیک کامپکت چهار تجهیز وجود دارد که به فراخور مکان در نظر گرفته شده برای آنها؛ در داخل کلید نصب می‌شوند: رله شنت، رله آندر ولتاژ، کنتاکت کمکی و کنتاکت خطا (آلارم سوئیچ). برای نصب این تجهیز مراحل زیر را به ترتیب انجام می‌دهیم:
1- ابتدا سیمی را که به منظور تغذیه رله میخواهیم استفاده نماییم؛ به دو سر رله متصل می‌کنیم (دقت نمایید که سیم برق دار نباشد).
2- درپوش کلید اتوماتیک کامپکت را باز می‌کنیم (باز کردن کلید اتوماتیک کامپکت نیاز به هیچ اعمال فشاری ندارد و با باز کردن پیچ‌ها به سادگی باز می‌شود. پس مراقب باشید که قطعات داخلی و در پوش کلید، آسیب نبینند).
3- چنانچه کلید اتوماتیک شما نو باشد؛ در وضعیت TRIP قرار دارد. ابتدا آن را در وضعیت OFF و سپس در وضعیت ON قرار دهید (بهتر است برای تغییر وضعیت کلید از هر دو دست کمک بگیرید تا به‌واسطه جابجایی اهرم کلید؛ دیگر قطعات داخلی کلید از از خارج یا جابجا نشود).
4- در محل مشخص شده در داخل کلید که معمولاً با حروفی مانند SHT، Shunt، SHT TRIP و … نوشته شده است؛ رله شنت را قرار دهید؛ با یک فشار کوچک، رله در محفظه تعبیه شده جا افتاده و مجدداً اهرم کلید اتوماتیک کامپکت شما به وضعیت TRIP بر می‌گردد.
5- از مکان مشخص شده، سیم تغذیه رله شنت را به بیرون از کلید انتقال داده؛ درب کلید را ببندید و با استفاده از دو سیم خارج شده؛ مدار تجهیز را که جزو مدارهای فرمان تابلو برق به حساب می‌آید؛ تکمیل نمایید.
6- در نهایت، پیش از اتصال کامل کلید به برق تک فاز یا سه فاز؛ مجدداً کلید را در وضعیت ON قرار داده و با اعمال برق به بوبین شنت، کلید را حتماً تست نمائید.
کاربرد رله شنت در کلید اتوماتیک
کاربرد رله شنت در کلید اتوماتیک متفاوت است ولی بیشترین کاربرد رله شنت در کلید اتوماتیک به حفاظت مربوط می شود چون در نهایت باید کلید را قطع کند.
مثال:
اگر ما یک تابلو بانک خازنی را بخواهیم نصب کنیم این رله کاربرد حفاظتی را در تابلو بانک خازنی ایفا می کند و به این صورت قرار می دهیم که رله به ترموستاتی داخل تابلو وصل می کنیم و دما را روی 55 درجه سانتی گراد می گذاریم و اگر در تابلو بانک خازنی ما، دمای داخل تابلو در اثر گرم شن خازن بالا برود ترموستاتی که به رله شنت متصل است عمل کرده و به طبع آن هم رله شنت داخل کلید اتوماتیک عمل می کند و در نهایت کلید اصلی قطع می شود، ما در این مدار با استفاده از رله شنت اجازه نمی دهیم که دمای داخل تابلو از 55 درجه سانتی گراد بالا تر برود.
مراحل نصب رله شنت در کلید اتوماتیک
1 درمرحله اول ما درب کلید اتوماتیک مان را باز کنیم تا بتوانیم رله شنت را در آن قرار دهیم.
تفاوت بین رله شنت و رله آندر در چیست؟
رله شنت و رله آندر هر یک دارای ویژگی‌های منحصر به فردی می‌باشند و براساس آنچه در مدار نیاز داریم آنها را انتخاب می‌کنیم. رله شنت با اعمال نیروی آنی عمل می‌کند و با مدار باز کردن بریکر از طریق اعمال نیرو به بخش مکانیکی آن، جریان را قطع می‌کند بنابراین رله شنت نیازمند یک نیرو برای اعمال به بریکر می‌باشد چون ما برای اینکه تمامی موارد ذاتی و یا غیرذاتی بریکر را تحت کنترل داشته باشیم باید ولتاژ تغذیه را کنترل کنیم. بین کنتاکت‌های باز که به اختصار NO رایج است رله شنت سیمی تعبیه شده است که فورا بعد از باز شدن یا قطع دستگاه کلیدزنی (سوئیچینگ) قطع شدن ولتاژ تغذیه را حتمی می‌کند.
رله شنت
به طور کلی برای بازکردن دستگاه سوئیچینگ با اعمال یک فرمان الکتریکی یا از راه دور استفاده می‌شود اما می‌توانید علاوه بر این مورد از آن برای بازکردن یا قطع کردن محلی دستگاه سوئیچینگ هم از طریق فشردن دکمه محلی یا اعمال تعدادی سیگنال کنترلی به صورت موازی هم استفاده نمود. رله شنت خصوصیت تریپ کردن یا قطع کردن دستگاه قطع کن را در فقدان یا افت ولتاژ فراهم نمی‌آورد پس باید رله ای وجود داشته باشد که این وظیفه را انجام دهد و آن رله آندر می‌باشد.
رله آندر
رله آندر ولتاژ رله ای الکتریکی ست که همواره برای بستن بریکر/دستگاه سوئیچینگ یا برای نگه داشتن آن در همان وضعیت بسته، نیازمند اعمال نیرو می‌باشد. به محض آنکه تغذیه قطع شود از طریق فشردن دکمه محلی یا از طریق کنتاکت اینترلاک(به انگلیسی Interlock نوعی قفل برای جلوگیری از بروز اشتباهات انسانی)که به صورت سیم‌هایی سری می‌باشند،دستگاه سوئیچینگ فورا عمل خواهد کرد و بریکر را قطع خواهد نمود.
رله شنت یک عملکرد ثابت دارد و در مواردی مانند قطع بریکر توصیه می‌شود. به محض افت یا قطع ولتاژ سریعا عمل می‌کند. این افت ولتاژ به طور کلی ۸۰ درصد از ولتاژ مجاز طراحی شده برای مدار است .این موضوع دلیل محبوبیت رله آندر ولتاژ در مقایسه با بریکرهای حساس به افت ولتاژ مانند فیدرهای موتوری است.
تفاوت رله شنت و رله آندر ولتاژ در اصل در نوع عملکردشان است که در رله شنت با اعمال نیرو(برق) به آن عکس العمل نشان می‌دهد و رله آندر ولتاژ که همواره برق دار می‌باشد با قطع یا کاهش میزان ولتاژ عکس العمل نشان می‌دهد.
آیا این رله‌ها همیشه برق دار هستند؟
رله آندر ولتاژ باید همواره برق دار باشد تا در زمان قطع یا کاهش ولتاژ آن را تشخیص داده و عمل کند بنابراین برق دار بودن همیشگی رله آندر ولتاژ، بخشی از عملکرد آن است اما اگر رله شنت همیشه برق دار باشد دمای آن به شدت بالا رفته و باعث سوختن رله خواهد شد، از طرفی لزومی به برق دار بودن همیشگی آن نیست زیرا که در یک لحظه با برق دار شدنش عمل کرده و نقش خود را در کلید ایفا می‌کند.
آیا این رله‌ها امکان وصل مجدد را هم برای کلید فراهم می‌آورند؟
برای جلوگیری از قطع ناخواسته بریکرها در مواقع افت ولتاژ یا عدم استفاده از اپراتور انسانی برای بستن مجدد مدار (وصل مجدد بریکر) نوعی متفاوت از رله آندر ولتاژ در دسترس می‌باشد که از یک واحد خازنی برای ذخیره سازی انرژی رله آندر ولتاژ از طریق جلوگیری از انرژی زدایی رله، استفاده می‌کند و از این انرژی ذخیره شده در زمان فقدان یا افت ولتاژ از رنج عملکردی مدار، بهره می‌گیرد و مجددا بریکر را به حالت وصل برمی‌گرداند. در واقع یک مکانیسم وصل مجدد در آنها علاوه بر ویژگی‌های مشترک آنها با موارد مشابه قرار داده شده است که مزیتی کاربردی می‌باشد.