کنتاکتور کمکی (تیغه کمکی کنتاکتور) تجهیزی است که به‌صورت جداگانه به کنتاکتور متصل می‌شود و برای استفاده در مدار فرمان کاربرد دارد. کنتاکتور معمولاً تا ۶۰۰ آمپر یا حتی بالاتر را تحمل می‌کند و از آن در مدار قدرت استفاده می‌شود ولی کنتاکتور کمکی برای جریان‌های حداکثر 6 آمپر طراحی‌شده است. با قطع و وصل شدن کنتاکتور، تیغه‌های کمکی هم حرکت می‌کنند و تغییر وضعیت می‌دهند. عملکرد تیغه کمکی به این صورت است که با تحریک کنتاکتور توسط ترمینال‌های A1 و A2، تیغه‌هایی که در حالت عادی NC (بسته) هستند، باز می‌شوند و تیغه‌هایی که NO(باز) هستند، بسته می‌شوند.
این نکته را در نظر داشته باشید که روی بسیاری از مدل‌های کنتاکتور، یک کنتاکت کمکی طراحی‌شده است. برای بررسی بیشتر تا انتها همراه فرنام الکتریک باشید.
اجزای کنتاکتور
کنتاکتور از سه بخش تشکیل شده است. کنتاکت یا تیغه اصلی، کویل و محفظه کنتاکتور
کنتاکت یا تیغه از پر اهمیت ترین قطعات در کنتاکتور به شمار می رود. در حقیقت انتقال جریان در کنتاکتور توسط کنتاکت ها صورت می گیرد. کنتاکت ها هم اجزای مختلفی دارند از جمله کنتاکت قدرت، کنتاکت کمکی و فنرهای کنتاکت
از اجزای دیگر کنتاکتور کویل ها را می توان نام برد. در حقیقت نیروی محرکه لازم برای بستن کنتاکت ها توسط کویل ها فراهم می شود. یک محفظه فریمی از جنس مواد عایق مانند باکالیت، پلی کاپرولاکتام و یا پلیمرهای گرماسخت یا ترموست که می توانند درجه حرارت و فشار بالایی را تحمل کنند وجود دارد که کویل ها و کنتاکت ها درون آن قرار می گیرند.
در واقع این محفظه باعث عایق شدن و حفاظت کنتاکت ها می شود همچنین خطرات احتمالی هنگام لمس شدن توسط کاربر را به حداقل می رساند.
کنتاکتور کمکی چیست؟
کنتاکتور کمکی یک تجهیز الحاقی به کنتاکتورهای اصلی است. این قطعه در دسته‌بندی کنتاکتورهای خود تحریک قرار نمی‌گیرد. زیرا فاقد بخش محرک سولونوئیدی است. در واقع نمی‌توانیم تیغه کمکی کنتاکتور را به شکل مستقل در مدارهای صنعتی نصب کنیم. اما از این قطعه می‌توانیم برای زیاد کردن تیغه‌های NO و یا NC مخصوص طراحی مدار فرمان کنتاکتورهای اصلی استفاده کنیم.
کنتاکتورهای صنعتی معمولاً در اندازه‌های بزرگ با تیغه‌های مدار قدرت طراحی می‌شوند که می‌توانند جریان عبوری تا ۶۰۰ آمپر را پاسخ‌گو باشند. این کنتاکتورها به روش‌های مختلف مانند تحریک ۲۴ ولت DC و یا ۲۲۰ ولت AC و یا ۳۸۰ ولت راه‌اندازی می‌شوند. اگر چه در طراحی مدار قدرت توانمند هستند؛ اما در تکمیل مدار فرمان با تیغه‌های محدود طراحی شده‌اند. هر کنتاکتور قدرت معمولاً فقط یک یا دو تیغه NO و NC دارد. این در حالی است که گاهاً برای طراحی مدار فرمان به تیغه‌های بسیار بیشتری نیاز داریم.
کنتاکتور کمکی مخصوص طراحی و توسعه مدار فرمان طراحی شده است. تیغه‌های این کنتاکتورها حداکثر برای عبور جریان ۶ آمپر مناسب هستند. این کنتاکتورهای کمکی دارای زبانه‌هایی هستند که به شکل فیزیکی بر روی بخش متحرک کنتاکتور اصلی نصب می‌شوند. به این ترتیب با عملکرد کنتاکتور اصلی تیغه‌های کنتاکتور کمکی نیز تغییر وضعیت می‌دهند.
انواع کنتاکتور کمکی کدامند؟
کنتاکتور کمکی در مدل‌های گوناگون مانند نصب از جلو، نصب از بغل و یا نصب از بالا طراحی می‌شوند. این کنتاکتورها بخش تحریک مستقل ندارند. اما به شکلی طراحی شده‌اند که به راحتی با زبانه متحرک کنتاکتور اصلی در تماس باشند.
انواع کنتاکتور کمکی طبق الگوی طراحی کنتاکتور هر برند متفاوت است. در واقع شرکت‌های تولید کننده با توجه به سایز بدنه، نوع طراحی و الزامات نصب مدار فرمان انواع تیغه کمکی کنتاکتور مخصوص کنتاکتورهای اصلی خود را طراحی می‌کنند. لذا کنتاکتور کمکی هر برند برای نصب شدن بر کنتاکتورهای همان برند کارایی دارند. البته چیدمان تعداد تیغه‌ها و همچنین نوع تیغه‌ها از مدل‌های NO و یا NC متفاوت است. اما معمولاً انواع کنتاکتور کمکی را با دو تیغه NO و دو تیغه NC و یا یک تیغه NO و یک تیغه NC طراحی می‌کنند.
کاربرد کنتاکتور کمکی
عموماً از کنتاکتور کمکی در طراحی مدار فرمان برق صنعتی و برای توسعه‌ی قابلیت‌های کنتاکتورهای اصلی استفاده می‌شود. از این کنتاکتورها در سیستم‌های اتوماسیون صنعتی و یا به عنوان تیغه نگهدارنده کنتاکتورهای مدار قدرت استفاده می‌کنند. همچنین توانایی طراحی مدار فیدبک اتصال ورودی‌های PLC را دارد.
کاربرد کنتاکتور کمکی برای جلوگیری از پیچیدگی و یا بزرگ شدن تابلوهای برق صنعتی است. اگر از این تیغه‌ها استفاده نکنیم، برای طراحی هر بخش از مدار فرمان ملزم به جانمایی یک کنتاکتور و یا رله مستقل هستیم. این رله مستقل نیز نیاز به سیم‌کشی جداگانه دارد که فرمان آن نیز باید جداگانه صادر شود. به همین سادگی با نصب یک یا چند کنتاکتور کمکی می‌توانیم بخش بزرگی از تابلو برق‌ها را در فضایی محدودتر و ساده‌تر طراحی کنیم.
یکی دیگر از کاربردهای کنتاکتور کمکی، تکمیل مدار فرمان در طراحی مدار قدرت کنتاکتورهای اصلی است. برای طراحی ساده‌ترین مدارها به چندین عدد تیغه NO و یا NC نیاز داریم. این در حالی است که کنتاکتورهای قدرت از قابلیت توسعه مدارهای پیچیده فرمان برخوردار نیستند. اما می‌توانیم با حضور کنتاکتور کمکی روش استفاده از آنها را ساده‌تر کرده و چگونگی حضور کنتاکتورهای اصلی را ارتقا دهیم.
روش استفاده از کنتاکتور کمکی
هر کنتاکتور کمکی تعدادی تیغه ON و یا NC دارد که از آنها در طراحی مدار فرمان برق صنعتی استفاده می‌شود. اما قبل از هر اقدامی باید این تیغه‌ها را شناسایی کنید. در کنتاکتور کمکی‌های قدیمی از حروف S و O برای معرفی تیغه‌ها استفاده می‌شد. به این ترتیب که عبارت S معادل تیغه NC و عبارت O معادل تیغه NO بود. اما حالا از روش شماره‌گذاری ساده‌تری که به شکل عددی است استفاده شده است.
بر روی هر ترمینال کنتاکتور کمکی عبارتی با دو عدد نوشته شده است. عدد سمت راست معرف تعداد کنتاکت‌های بسته و عدد سمت چپ معرف تعداد کنتاکت‌های باز است. به عنوان مثال کنتاکتور کمکی با نمایش عدد ۱۳ دارای یک تیغه NC و سه تیغه NO است.
مزایای استفاده از تیغه کمکی کنتاکتور
- باعث ساده‌تر شدن طراحی مدار فرمان می‌شود.
- فضای طراحی تابلو برق را کوچکتر می‌کند.
- هزینه طراحی تابلو برق را کاهش می‌دهد.
- برای توسعه کاربردی کنتاکتورهای اصلی مناسب است.
- روش عیب‌یابی تابلو برق را ساده‌تر می‌کند.
بدون حضور کنتاکتور کمکی نیز می‌توانید مدارهای برق صنعتی را طراحی کنید. اما در این صورت باید انبوه رله‌ها و کنتاکتورهای فرعی را در تجهیزات تابلو برق صنعتی نصب کنید. این کار باعث بزرگ شدن و پیچیده شدن تابلو برق می شود. این در حالی است که هزینه طراحی تابلو برق نیز افزایش پیدا کرده است. همچنین مقدار خرابی تابلو برق نیز زیاد است.
اما در نهایت سادگی با جانمایی مناسب تیغه کمکی کنتاکتور می توانیم مدارات ساده‌تر و مفید تر و حتی ارزان تری را طراحی کنیم. البته به شرط آنکه مهارت استفاده از کنتاکتور کمکی را بدانید و بتوانید از آنها به درستی در توسعه مدارات برق صنعتی بهرمند شوید.
تفاوت کنتاکت کمکی و کنتاکت اصلی
همان طور که گفته شد هر کنتاکتور از تعدادی کنتاکت اصلی و تعدادی کنتاکت کمکی تشکیل شده است. ساختار ظاهری هر دو کنتاکت اصلی و کمکی مانند یکدیگر می باشد تنها تفاوت آن ها درعملکرد است. برای قطع و وصل مدار های الکتریکی با توان بالا کنتاکت های اصلی مورد استفاده قرار می گیرند.
اما کنتاکت های کمکی عملکرد کنترلی دارند و سیگنال های خروجی را فراهم می کنند. برای اتصال ابزار های دیگر مانند رله به کنتاکتور از کنتاکت کمکی استفاده می شود. همچنین اتصال چندین کنتاکتور به صورت سری یا موازی به عهده کنتاکت کمکی است.