چطور خطرات برق گرفتگی را شناسایی کنیم؟

با ظهور تجهیزات برقی و استفاده گسترده آن ها در زندگی انسان برق گرفتگی و خطرات برق گرفتگی یکی از شایع ترین حوادث این روز ها به شمار می رود که می تواند منجر به آسیب های جدی به بدن یا تجهیزات برقی و یا حتی مرگ شود. شناسایی خطرات برق گرفتگی به ما کمک می کند تا راه های پیشگیری و ایمنی در برابر برق گرفتگی را در نظر بگیریم. اما چطور می توانیم در برابر برق گرفتگی ایمن باشیم ؟

برای بررسی بیشتر تا پایان مقاله همراه فرنام الکتریک باشید.

شناسایی خطرات در برق

اولین جزء از مدل ایمنی شناسایی خطرات در برق در اطراف خودتان است. تنها پس از تشخیص خطر می توان از آن اجتناب یا آن را کنترل نمود. بهتر است که راجع به شناسائی خطر در شغل های گوناگون با همکارانتان بحث و گفتگو کنید و برنامه ریزی نمائید. بعضی مواقع ما ریسک ها را برای خودمان می پذیریم اما وقتی مسئول دیگران هستیم بیشتر دقت می کنیم.

بعضی مواقع دیگران خطراتی را که ما متوجه نمی شویم، می بینند. طراحی دقیق دستورالعمل های ایمنی، ریسک جراحت را کاهش می دهد. ضروری است که تصمیم گیری راجع به lock out (قفل کردن) و tag out (برچسب گذاری) مدار و تجهیزات در طول این جزء از مدل ایمنی انجام گیرد.

چگونه باید خطرات برق گرفتگی را شناسایی کرد ؟

اولین قدم در جهت حفاظت از افراد، شناسایی خطرات برق گرفتگی است که افراد در شغلشان با آنها روبرو هستند برای انجام این کار باید بدانید که موقعیت ها می توانند افراد را در معرض خطر قرار دهند و همچنین بدانید برای تشخیص خطر از کجا کمک بگیرید. موقعیت های خطرناک عبارتند از:

• سیم کشی نادرست و ناکافی
• تماس با قسمت های برق دار
• بیش از حد گرم شدن خط انتقال برق
• سیم ها با عایق بد و نامناسب که باعث شوک خواهند شد.
• ابزار آلات و سیستم های الکتریکی که به زمین متصل نیستند یا عایق دوبله ندارند.
• بیش از حد گرم شدن مدار
• ابزار آلات و تجهیزات برقی آسیب دیده
• استفاده از وسایل حفاظت فردی نامناسب
• استفاده از ابزار نامناسب
• بعضی از مواد شیمیایی مضر
• نردبان و داربست های خراب و معیوب
• نردبان هایی که هادی الکتریسیته هستند
• قرار داشتن کارگر در مکان خیس و مرطوب

ارزیابی خطرات در برق

وقتی خطرات را ارزیابی می کنید، بهتر است ابتدا همه خطرات ممکن را شناسایی نموده و سپس ریسک آسیب های ناشی از هر خطر را ارزشیابی کنید. تاوقتی خطر ارزیابی نشد فرض نکنید که ریسک پائین است. نادیده گرفتن خطرات، مخاطره آمیز خواهد بود. محیط های کاری به طور خاص، خطرناکند. زیرا همیشه در حال تغییر هستند. بسیاری از افراد در شغل های مختلف کار می کنند و در موقعیت های شغلی مکرراً با شرایط بد در مواجهه هستند. خطرات در محیط کار در همه حال نیاز به ارزیابی دارند. پس هر نوع خطری که وجود دارد کنترل کنید.

 کنترل خطرات در برق

هرگاه خطرات شناسایی و ارزیابی شدند ، باید کنترل شوند. خطرات الکتریکی را به دو روش اصلی می توان کنترل نمود:

1. ایجاد محیط کاری ایمن
2. رفتار ایمن

به منظور کنترل خطرات، ابتدا باید محیط کاری ایمن ایجاد نموده و سپس به روش ایمن کار کرد. معمولاً، بهتر است که تمامی خطرات را حذف و محیطی که کاملاً ایمن است، بوجود آورد. وقتی مقررات OSHA و NEC اجرا شوند، محیط کاری ایمن بوجود خواهد آمد.

اما، شما هرگز نمی دانید چه زمانی مواد یا تجهیزات دچار نقص خواهند شد. با اعمال رفتارهای کاری ایمن، خودتان را برای موارد غیرمنتظره آماده کنید. تا جائی که امکان پذیر است از محافظ های (Safe guard) متعدد باید استفاده شود. اگر یکی دچار نقص شد، دیگری ممکن است شما را از آسیب یا مرگ محافظت نماید.

عوامل ایجاد محیط کاری ایمن به منظور جلوگیری از خطرات برق گرفتگی

یک محیط کاری ایمن از طریق کنترل تماس با ولتاژهای الکتریکی و جریان هایی که می توانند منشاء علت باشند، به وجود می آید. جریان های برقی نیاز به کنترل دارند تا نتوانند از بدن عبور نمایند. محیط کاری ایمن علاوه بر جلوگیری از شوک شانس حریق، سوختگی و سقوط را کاهش می دهد.

به همین دلیل باید در مقابل تماس با ولتاژهای الکتریکی محافظت شوید و جریان های الکتریکی را به منظور ایجاد یک محیط کاری ایمن کنترل کنید. با انجام موارد زیر محیط کاری ایمن تری خواهید داشت:

• همه هادی ها را تحت کنترل در آورید حتی آن هایی که از انرژی تخلیه شدند (برق آنها قطع شده است). در صورتی که برق دار هستند، آنها را قفل و برچسب بزنید.
• مدارها و ماشین ها را قفل کرده و برچسب گذاری کنید. و با به کار بردن اندازه و نوع مناسب سیم از ازدیاد بار در سیم جلوگیری کنید.
• با عایق کردن سیم ها و قسمت های الکتریکی برق دار، از تماس با آنها جلوگیری نمائید.
• با اتصال ابزار و سیستم های الکتریکی به زمین، از شوک های ناشی از جریان جلوگیری کنید.
• از شوک های ناشی از جریان موجود در ابزار و سیستم های الکتریکی از طریق اتصال آن ها به زمین جلوگیری نمائید.
• با به کار بردن GFCI مانع از ایجاد شوک شوید.
• با به کار بردن دستگاه محافظت کننده جریان زیاد، مثل رله های بی متال، کلید های اتوماتیک، کلید های مینیاتوری و محافظ جان، از افزایش جریان در مدار جلوگیری کنید.

چه موقع برق گرفتگی اتفاق می افتد؟

معمولاً برق گرفتگی در صورتی پیش می آید که انسان یا حیوان:

• با زمین ارتباط الکتریکی داشته باشد و هم زمان با یک قسمت برقدار تجهیزات برقی هم تماس ایجاد کند.
• هم زمان با دو قسمت برقدار تماس داشته باشد و این دو قسمت اختلاف پتانسیل داشته باشند.
• با زمین ارتباط الکتریکی داشته باشد و هم زمان با یک قسمت هادی در دسترس که به علت خراب شدن عایق بندی تجهیزات برقی برقدار شده، تماس پیدا کند.
• همزمان با یک قسمت هادی در دسترس که به علت خراب شدن عایق بندی تجهیزات برقی برقدار شده و هادی دیگری که دارای پتانسیل متفاوت است، تماس پیدا کند. این هادی ممکن است یک هادی در دسترس دیگر از همان تجهیزات برقی یا یک هادی بیگانه باشد.
•  با زمین ارتباط الکتریکی داشته باشد و در اثر تماس با سطوح عایقی که جریان نشت آنها زیاد است، جریان برق گرفتگی دریافت کند.
• بارهای الکترواستاتیکی ذخیره شده در بعضی از قطعات تجهیزات برقی حتی در حالت قطع برق هم می تواند موجب برق گرفتگی شود.

هدف از حفاظت در برابر خطر برق گرفتگی جلوگیری از آسیب رسیدن به انسان و دام است. حفاظت در برابر خطر برق گرفتگی با اقدامات حفاظتی تأمین می شود.

 اقدامات حفاظتی

• از طریق سیستم توزیع نیرو تأمین شود.
• با اقدامات حفاظتی هماهنگ در سیستم توزیع نیرو و تجهیزات برقی تأمین شود، با اقدامات حفاظتی در تجهیزات برقی تأمین شود.
• با اقدامات حفاظتی هماهنگ در تجهیزات برقی و محیط بهره برداری شود.
• هماهنگ در سیستم توزیع نیرو و تجهیزات برقی تأمین شود.

اگر در اثر خراب شدن عایق بندی یک وسیله برقی، هادی های در دسترس آن برقدار شوند و انسانی که دارای ارتباط الکتریکی با زمین است با این هادی ها تماس برقرار کند، جریانی برابر I_B از بدن او می گذرد.

در هر حال بهره برداری از تجهیزات برقی باید برای انسان و دام ایمن باشد. اگر با یک اقدام حفاظتی نتیجه رضایت بخش یا مورد نظر بدست نیاید باید با اقدام سازگار دیگر نتیجه منظور را تأمین کرد.  حفاظت در برابر برق گرفتگی باید هم در شرایط عادی کار و بهره برداری از تجهیزات برقی و هم هنگامی که تجهیزات برقی دچار عیب و نقص اند تأمین باشد. منظور از عیب و نقص اتصالی است و به حالتی گفته می شود که یا عایق بندی یا تجهیزات برقی خراب شده است یا در سیستم توزیع نیروی برق مثلاً سیم فاز به سیم نول اتصال پیدا کرده است.

عوامل موثر در میزان برق گرفتگی

شدت جراحت ناشی از برق گرفتگی به عوامل زیر بستگی دارد:

1. مقدار جریان الکتریکی
2. طول مدت عبور جریان از بدن
3. مسیر عبور جریان از بدن

برای مثال، عبور الکتریسیته با شدت ۰٫۱ آمپر به مدت ۲ ثانیه برای مرگ کافی است. مقدار جریان داخلی که یک شخص می تواند تحمل و قادر به کنترل عضلات بازو و دست باشد کمتر از ۱۰ میلی آمپر است.

جریان های بیش از ۱۰ میلی آمپر می توانند عضلات را فلج یا خشک کنند وقتی چنین حالتی اتفاق می افتد، شخص قادر به رها کردن ابزار، سیم یا هر شی دیگری نخواهد بود. در حقیقت، اشیاء برق دار ممکن است حتی سفت تر و محکم تر نگه داشته شده و منجر به مواجهه طولانی تر و شوک الکتریکی شوند.

برای جلوگیری از خطرات شوک الکتریکی ابزارهایی که در دست نگهداشته می شوند به خاطر اینکه باعث چنین شوکی می شوند می توانند خیلی خطرناک باشند. اگر فرد نتواند ابزار را رها کند، عبور مداوم جریان از بدن برای مدت طولانی، می تواند منجر به فلج دستگاه تنفسی شود (عضلاتی که تنفس را کنترل می کنند نمی توانند حرکت کنند. افرادی که تنفس آن ها در اثر شوک ناشی از جریان متوقف شده است از ولتاژهای پائین در حد ۴۹ ولت بوده است. معمولاً جریان ۳۰ میلی آمپر سبب فلج دستگاه تنفسی می شود. جریان های بیشتر از ۷۵ میلی آمپر موجب فیبریلاسیون بطنی (ضربان قلب خیلی سریع و غیر مؤثر) می شوند.

این شرایط در کمتر از چند دقیقه موجب مرگ خواهد شد مگر اینکه از دستگاه ویژه ای که، defibrillator نامیده می شود، استفاده گردد که قربانی را نجات دهد. فلج قلب در ۴ آمپر اتفاق می افتد به این معنی که قلب نمی تواند عمل پمپاژ را انجام دهد. بافت با جریان های بیش از ۵ آمپر (amp) می سوزد. توجه کنید که ولتاژ پائین به معنای خطر کوچک نیست.