کنتاکتور ها از جمله ادوات راه اندازی و حفاظت مصرف کننده‌های الکتریکی هستند که امروزه نه تنها در بخش‌های صنعتی، بلکه در بخش مسکونی و تجاری نیز مورد استفاده هستند. این تجهیز پر کاربرد با در نظر گرفتن دو بخش قدرت و فرمان و داشتن ادوات جانبی گوناگون، توانایی راه اندازی و کنترل بسیاری از مدارهای الکتریکی را برای ما فراهم کرده است. به طور کلی کنتاکتور ها به دو دسته تک فاز و سه فاز؛ متناسب با شبکه برق مصرفی، تقسیم بندی می‌شوند. در این مقاله قصد داریم نحوه نصب انواع کنتاکتور را آموزش دهیم. با فرنام الکتریک همراه باشید.
نحوه نصب انواع کنتاکتورو سیم کشی آن
برای نصب و سیم کشی کنتاکتورها این مراحل را انجام بدهید:
مرحله اول: کنتاکتور مناسب را انتخاب کنید
همه کنتاکتورها روش کارکرد یکسانی دارند. همگی آنها دارای بوبین تحریک هستند تا با اتصال بخش فرمان بتوانند مدار سیستم قدرت را قطع و وصل کنند. اما دارای پارامترهای متفاوتی هستند. لذا برای انتخاب کنتاکتور مناسب این ۳ پارامتر را بررسی کنید.
- ولتاژ تحریک کنتاکتور چیست؟ بررسی ولتاژ تحریک مهمترین نکته در طریقه نصب کنتاکتور است. کنتاکتورها با ولتاژهای تحریک ۲۴ و یا ۱۱۰ ولت DC و یا ۲۲۰ ولت AC کار می‌کنند. در نحوه نصب کنتاکتور لازم است که وجود ولتاژ تحریک در تابلو برق را بررسی کنید.
- جریان مورد نیاز چه مقدار است؟ کنتاکتورها برای اتصال الکتریکی تجهیزات صنعتی طراحی شده‌اند. این تجهیزات عموماً سه فاز هستند و جریان مصرفی قابل توجهی دارند. کنتاکتورها را براساس حداکثر جریان عبوری دسته‌بندی می‌کنند. لازم است که کنتاکتور با حداکثر جریان بالاتر از نیاز تجهیزات انتخاب کنید.
- ولتاژ مدار الکتریکی چیست؟ نحوه نصب کنتاکتور در سیستم تک فاز و سه‌فاز اندکی متفاوت است. لذا مهم است که نوع ولتاژ در اتصال کنتاکتور را بررسی کنید.
مرحله دوم: راهنمای نصب کنتاکتور را مطالعه کنید
همه کنتاکتور ها یک جدول ساده راهنمای نصب دارند که معمولاً به شکل برچسب در یک سمت بدنه آنها قرار گرفته است. در این جدول ساده اطلاعات کامل فنی کنتاکتور تشریح شده است. در آن‌جا می‌توانید نوع تحریک A1 و A2 را بررسی کنید.
همچنین اطلاعات مانند حداکثر جریان، نوع ولتاژ و روش طراحی کنتاکت‌های اضافی NO و NC و… در اختیار شما قرار می‌گیرد. نحوه نصب کنتاکتور برقی با در نظر داشتن این اطلاعات انجام می‌شود.
مرحله سوم: آیا به کنتاکت کمکی نیاز دارید؟
کنتاکتورها علاوه بر کنتاکت‌های قدرت L1 و L2 و L3 برای اتصال برق سه‌فاز یک یا ۲ کنتاکت کمکی نیز دارند. اما گاهاً با سیستمی مواجه هستید که نیاز به چند کنتاکت کمکی دارد. مثلاً ممکن است از اتصال کنتاکت بخواهید چند تجهیز دیگر را قطع و یا وصل کنید. بنابراین لازم است کنتاکت کمکی اضافی تهیه کرده و آن را در محل روی کنتاکتور اصلی نصب کنید. از این کنتاکت‌های کمکی در تکمیل مدار فرمان بخش‌های مختلف سیستم برقصنعتی استفاده می‌شود.
مرحله چهارم: آماده‌سازی تابلو برق
در نحوه نصب انواع کنتاکتور، از ریل استفاده می‌شود. این ریل‌ها قطعات فلزی هستند که در داخل تابلو برق نصب می‌شوند. کنتاکتورها و دیگر تجهیزات الکتریکی دارای شیارهایی هستند که به راحتی بر روی ریل نصب می‌شوند. در صورت عدم استفاده از ریل می‌توانید از سوراخ‌های تعبیه شده در بدنه برای اتصال پیچ و مهره کنتاکتور استفاده کنید.
پس از نصب کنتاکتور باید مرحله سیم کشی را آغاز کنید. این گام از مهمترین مراحل نحوه نصب انواع کنتاکتور است. لازم است تا سیم‌های قدرت و تحریک را به کنتاکتور برسانید. سیم‌ها باید از داخل راکت ها عبور کرده و منظم و تقریباً آزاد باشند. سیم‌ها را شماره‌گذاری کنید. این شماره‌گذاری بعدها عیب‌یابی تابلو برق را ساده‌تر می‌کند. سپس سیم‌های قدرت و فرمان را در محل ترمینال درست کنتاکت‌ها متصل کنید.
مرحله پنجم: سیم‌ها را برای اتصال به کنتاکتور آماده کنید
در این مرحله از نحوه نصب کنتاکتور در مدار باید سیم‌ها را آماده کنید. سیم‌ها دارای غلاف پلیمری هستند. با استفاده از ابزار مناسب مانند سیم‌چین حدود ۱۵ سانتی‌متر از غلاف پلیمری را بردارید. رشته سیم‌های کابل را به خوبی درهم بتابانید. سپس از سر سیم مناسب برای آماده‌سازی هر رشته سیم استفاده کنید. از اتصال سیم‌ها بدون سر سیم در ترمینال کنتاکتور ها جداً خودداری کنید.
مرحله ششم: روش اتصال سیم‌ها
برای اتصال هر سیم یک ترمینال پیچی در کنتاکتور تعبیه شده است. با پیچ گوشتی مناسب این پیچ‌ها را باز کرده و سر سیم‌ها را در محل ترمینال کنتاکتور قرار دهید. سپس پیچ را مجدداً محکم کنید. حالا هر رشته سیم به خوبی در جای خود قرار گرفته است. البته حین اتصال سیم‌ها دقت کنید که عایق پلیمری وارد ترمینال نشده باشد. همچنین از محکم کردن بیش از حد پیچ‌ها خودداری کنید.
در نحوه نصب انواع کنتاکتورر نیاز به جداسازی سیم‌های ورودی و خروجی دارید. هرچند ترمینال‌های قدرت کنتاکتور برای هر ۲ منظور هستند، اما عموماً ترمینال‌های سمت L برای اتصال سیم‌های ورودی و ترمینال سمت T برای اتصال سیم‌های خروجی می‌باشند. نحوه نصب کنتاکتور باید به شکلی باشد که ترمینال‌های L در سمت بالا و ترمینال‌های T در سمت پایین قرار بگیرند.
اتصال سیم تحریک از بخش‌های مهم در نحوه نصب کنتاکتور است. ترمینال‌های A1 و A2 برای این منظور هستند. ترمینال‌های A1 و A2 به یک بوین داخل کنتاکتور (CONTACTOR) متصل هستند و آن را تحریک می‌کنند. تحریک بوبین باعث عملکرد خودکار کنتاکتور می‌شود. معمولاً کنتاکتورها یک ترمینال A1 اما دو ترمینال A2 دارند. این دو ترمینال A2 در دو سمت بالا و پایین کنتاکتور قرار دارند.
دقت کنید که فقط به یکی از ترمینال‌های A2 نیاز دارید. اما بهتر است ترمینال با روش نصب ساده‌تر را انتخاب کنید. معمولاً از سیم فاز و یا سیم مثبت برای اتصال A1 و سیم نول و یا سیم منفی برای اتصال A2 استفاده می‌کنند.
اتصال A2 معمولاً مستقیم است. اما اتصال A1 مسیر کنترل کنتاکتور است که می‌تواند از یک مدار ساده استارت استپ عبور کرده باشد و یا مستقیم از طریق PLC و دیگر تجهیزات کنترل برق صنعتی فرمان داده شود.
مرحله هشتم: اتصال ترمینال‌های قدرت
سیم‌های قدرت برق سه فاز و یا تک فاز را باید به ترمینال‌های L1 و L2 و L3 در سمت ورودی و T1 و T2 و T3 در سمت خروجی کنتاکتور متصل کنید. اگر در حال اتصال کابل سه فاز هستید هر کدام از این ترمینال‌ها محل اتصال یک فاز هستند. اما نحوه نصب کنتاکتور تکفاز اندکی متفاوت است.
در صورت اتصال تکفاز قاعدتاً به یکی از ترمینال‌ها نیاز دارید. اما می‌توانید با جامپر کابل در دیگر ترمینال‌ها مسیر موازی قدرتمندتری برای اتصال برق تک فاز تهیه کنید. همچنین می‌توانید به جای جامپر کردن سیم نول را از داخل تیغه‌های کنتاکتور عبور دهید. البته توصیه می‌شود که برای اتصال تک فاز از کنتاکتورهای مخصوص برق تک فاز استفاده کنید.
نحوه نصب انواع کنتاکتور تک فاز
استفاده از کنتاکتور های تک فاز برای مصرف کنندگان تک فاز بیشتر به منظور حفاظت از مصرف کننده می‌باشد. مدار کنتاکتور تک فاز بسیار آسان می‌باشد. برای نصب کافیست فاز و نول شبکه را به بوبین کنتاکتور تکفاز بدهید و در ادامه از ترمینال‌های قدرت کنتاکتور استفاده کنید. مجدداً یک انشعاب از فاز و نول گرفته و ترمینال‌های قدرت ورودی نصب می‌کنیم. خروجی ترمینال‌های قدرت کنتاکتور به مصرف کننده وصل می‌شود. هر زمان که بوبین کنتاکتور برق دار شود؛ اتصال بین پایه‌های قدرت ورودی و خروجی بر قرار شده و مصرف کننده برق دار می‌شود.
در تصویر بالا که نمونه نقشه نصب کنتاکتور تک فاز را نشان می‌دهد؛ برای روشن کردن لامپ از یک کنتاکتور تک فاز استفاده کرده‌ایم. همانگونه که مشاهده می‌کنید، سیم فاز به ورودی 1 ترمینال قدرت وارد شده است و سیم نول به ورودی 3 ترمینال قدرت وارد شده است. در خروجی نیز به ترتیب سیم فاز از ترمینال 2 و سیم نول از ترمینال 4 خارج و به لامپ متصل شده‌اند. در نهایت با استفاده از انشعاب، یک سیم فاز و یک سیم نول برای تغذیه بوبین کنتاکتور تک فاز در نظر گرفته شده است که به منظور کنترل کنتاکتور از یک کلید گردان صفر-یک استفاده کرده‌ایم. به همین ترتیب، سیم فاز به ورودی کنتاکت باز کلید گردان و از خروجی کنتاکت کلید گردان به ترمینال A1 کنتاکتور وصل شده است و انشعاب سیم نول مستقیماً به ترمینال A2 متصل شده است.
حالت دیگری که می‌توان با آن مدارات تکفاز را راه اندازی و از تجهیزات تک فاز محافظت نمود؛ استفاده از کنتاکتور های متداول سه فاز در بازار است. در این مورد تنها کافیست از پایه‌های قدرت کنتاکتور برای یکدیگر انشعاب بگیریم یا تنها از یک ترمینال قدرت استفاده کنیم.
نحوه نصب انواع کنتاکتور سه فاز
بیشترین استفاده در صنعت را کنتاکتور های سه فاز دارند که با استفاده از ترمینال‌های قدرت و فرمان آنها می‌توان مدارهای مختلفی را طراحی و اجرا کرد. در حوزه برق صنعتی, عموماً از کنتاکتور های سه فاز به همراه بی متال‌ها یا رله‌های اضافه بار استفاده می‌شود. یک کنتاکتور سه فاز علاوه بر ترمینال‌های قدرت و ترمینال‌های مربوط به بوبین، دارای یک یا دو جفت ترمینال فرمان تحت عنوان NO (Normally Open) و NC (Normally Close) می‌باشد. در پایه‌ای ترین حالت، مدار کنتاکتور سه فاز به این صورت است که سه فاز شبکه را به ورودی ترمینال قدرت رسانده و از ترمینال سه فاز خروجی کنتاکتور به مصرف کننده متصل می نمائیم در نهایت بوبین را به واسطه یکی از فازها برق دار می‌کنیم.
در تصویر بالا که نمونه نقشه نصب کنتاکتور سه فاز برای راه اندازی یک الکتروموتور سه فاز را نشان می‌دهد؛ سیم نول به ترمینال A2 بوبین کنتاکتور متصل گردیده است. سه فاز ورودی به ترمینال‌های 1، 3 و 5 کنتاکتور و سه فاز ورودی موتور به ترمینال‌های 2، 4 و 6 کنتاکتور متصل می‌شود. در نهایت به منظور روشن و خاموش کردن بوبین کنتاکتور، از یک فاز کنتاکتور استفاده و بین فاز شبکه و ترمینال A1 بوبین کنتاکتور یک کلید گردان صفر – یک قرار می‌دهیم.
جمع بندی
در این مقاله نگاهی به نحوه نصب کنتاکتور های تک فاز و سه فاز داشتیم. به طور کلی روش‌های مختلفی برای نصب کنتاکتور ها و استفاده از مدارهای آنان وجود دارد. مواردی نظیر راه اندازی کنتاکتور با استفاده از شستی‌ها، کلیدهای گردان، تایمرها، مدارهای راه اندازی ستاره -مثلث و …. از این قبیل‌اند. در آینده نگاهی نیز بر این مدارها خواهیم داشت. شما خوانندگان محترم می‌توانید در صورت داشتن هرگونه سؤال یا نظر آنها را با استفاده از پنجره نظرات و یا تماس با ما در میان بگذارید