با توجه به اهمیت مدارهای برق و سیستم‌های الکتریکی بهتر است که چالش‌هایی را که هنگام برخورد با تجهیزات پیچیده به وجود می‌آیند، درک کنیم. رله کنترل فاز نقش مهمی در تضمین عملکرد ایمن و کارآمد سیستم‌های الکتریکی سه فاز و در لوازم برق صنعتی ایفا میکند. با درک نحوه عیب یابی کنترل فاز نیز می‌توانید به سرعت مشکلات را شناسایی و حل کنید و از آسیب احتمالی تجهیزات الکتریکی گران‌قیمت جلوگیری کنید. علاوه بر این، دانستن نحوه بستن کنترل فاز به کنتاکتور برای عملکرد مناسب و کنترل جریان‌های پرقدرت ضروری است. در این مقاله از فرنام الکتریک، قصد داریم عیب یابی کنترل فاز و نحوه بستن آن به کنتاکتور را بررسی کنیم.
رله کنترل فاز
رله کنترل فاز یک دستگاه الکتریکی است که برای نظارت و کنترل منبع تغذیه در سیستم‌های الکتریکی سه فاز استفاده میشود. کنترل فاز در واقع این اطمینان را ایجاد میکند که سه فاز منبع تغذیه در دسترس باشند و در محدوده ولتاژ قابل قبول قرار دارند.
وظیفه اصلی رله کنترل فاز جلوگیری از آسیب به تجهیزات الکتریکی به دلیل عدم تعادل ولتاژ یا افت فاز است. رله کنترل فاز میزان ولتاژ هر فاز را کنترل میکند و هرگونه ناهنجاری مانند افت، برگشت و یا عدم تعادل فاز را تشخیص می‌دهد. اگر هر یک از این شرایط تشخیص داده شود، رله کنترل فاز میتواند اقدامات مناسبی مانند خاموش کردن مدار، فعال کردن زنگ هشدار، یا خاموش کردن سیستم را برای جلوگیری از آسیب بیشتر آغاز کند.
رله‌های کنترل فاز معمولاً در کاربردهای صنعتی و تجاری استفاده می‌شوند که در آن‌ها عملکرد مطمئن تجهیزات سه فاز حیاتی است. برخی از کاربردهای معمولی عبارت‌اند از مراکز کنترل موتور، پمپ‌ها، سیستم‌های گرمایش و تهویه مطبوع (HVAC)، کمپرسورها، سیستم‌های نوار نقاله و هر تجهیزات دیگری که به منبع تغذیه سه فاز پایدار متکی است.
کنترل فاز چیست و چه کاربردی دارد؟
گاها پیش می آید که پارامترهای شبکه مانند توالی فازها، سطح ولتاژ شبکه و … تغییر میکند که این تغییرها در صنعت میتواند بعضا آسیب های جبران ناپذیری را به تجهیزات و یا حتی جان پرسنل و نیروی انسانی ما بزند، پس بهتر است که برای این مواقع تمهیداتی را بیندیشیم.
یکی از تجهیزات مهم در این زمینه رله کنترل فاز است که وظیفه تشخیص موارد زیر را برعهده دارد.
- افزایش یا کاهش شدید ولتاژ
- عدم توالی فازها
- قطعی هر یک از فازها
- عدم تقارن ولتاژ
کاهش یا افزایش ولتاژ
هر یک از مصرف کننده های ما با سطح ولتاژ خاصی کار میکنند مثلا مکن است یک مصرف کنند ه تکفاز با سطح ولتاژ ۱۸۰ تا ۲۵۰ ولت کار کند و در صورت کاهش یا افزایش ولتاژ به بیش از این محدوده مطمئنا مصرف کننده ما آسیب می بیند.
پس در اینجا اگر چنین خطایی رخ دهد کنترل فاز فالت را تشخیص داده و مدار را قطع میکند و از آسیب رسیدن به مصرف کننده ما جلوگیری میکند.
عدم توالی فاز
همانطور که در جلسه قبل راجع به مدار چپگرد راستگرد صحبت شد فهمیدیم که اگر جای دوفاز تغییر نماید جهت چرخش روتور ما تغییر کرده و اگر این اتفاق ناخواسته و در اثر یک خطا اتفاق بیفتد ممکن است خسارات زیادی را به بار آورد پس بایستی این خطا تشخیص داده شود و مدار قطع شود.
قطعی فاز
در صورت قطعی هر فاز و کارکردن موتور ما با دو فاز باعث آسیب جدی به موتور ما و در صورت ادامه کارکرد موجب سوختن موتور میشود. پس یک الکتروموتور سه فاز بایستی همیشه بایستی با سه فاز کار کند و تشخیص این مورد نیز با کنترل فاز است.
عدم تقارن ولتاژ
ولتاژ سه فاز ما چه از لحاظ دامنه و سطح و لتاژ و چه از لحاظ اختلاف فاز ۱۲۰ درجه بایستی متعادل و متقارن باشد و اگر هر یک از خطوط ولتاژ ما دچار تغییر شود باعث عدم تعادل در جریان شده و به مصرف کننده ما آسیب وارد میکند پس کنترل فاز بایستی این خطا را نیز برای ما رفع نماید.
نحوه بستن کنترل فاز سه فاز
ازآنجایی‌که رله این دستگاه قدرت قطع وصل ۳فاز را بصورت مستقیم ندارد، لذا نیاز است که از یک کنتاکتور برای این منظور استفاده گردد.برق ورودی سه فاز بهتر از که مستقیم به کنتاکتور متصل گردد و برای اتصال سه فاز به کنترل فاز می‌توان از سه رشته سیم نازک فرمان (نمره ۰.۵) هم استفاده کرد.
نقشه کنترل فاز شیوا امواج
کنترل فاز شیوا امواج برای عملکرد تنها نیاز به ۳فاز ورودی دارد. در خروجی نیز کافیست تا پایه‌های 15 و 18 (NO در رله خروجی) را مانند کلید استارت به کنتاکتور وصل کنیم. پس از سیم‌کشی نیاز به تنظیم دو پارامتر “زمان وصل رله” و ” میزان حساسیت به عدم تقارن فازها” است.
- زمان وصل رله: این پیچ تنظیم به‌صورت تایمر تاخیر در وصل عمل میکند. این زمان میتواند بین ۲ تا ۲۴۰ ثانیه باشد. به این معنا که رله خروجی کنترل فاز (کنتاکتور)، پس از سپری شدن زمان تنظیم شده از لحظه برق‌دار شدن دستگاه یا رفع خطا، برق‌دار خواهد شد.
- میزان حساسیت به عدم تقارن فازها: قابلیت تنظیم از ۷ الی ۲۵ درصد را دارد. در صورتیکه اختلاف ولتاژ بین فازها بیش از مقدار تنظیم شده باشد، رله خروجی (کنتاکتور) قطع خواهد شد.
نحوه بستن کنترل فاز تکفاز
جهت افزایش امنیت منازل و ادارات و ساختمان‌های تجاری می‌توان از مدل تکفاز در ورودی ساختمان و بعد از کنتور برق استفاده کرد. این دستگاه دقیقاً مشابه محافظ برق عمل میکند و با نصب آن بعد از کنتور برق، دیگر نیازی به نصب جداگانه محافظ برق برای یخچال، کامپیوتر و …. نخواهد بود.
البته جهت جلوگیری از خاموشی ناخواسته روشنایی در شب، می‌توان این حفاظت را از بعد از کلید مینیاتوری مربوط به پریزها متصل کرد.
عیب یابی کنترل فاز
هنگام عیب یابی کنترل فاز چندین مرحله وجود دارد که می‌توانید برای شناسایی و حل هرگونه مشکلی از آن‌ها استفاده کنید. در اینجا یک فرآیند عیب یابی و تست کنترل فاز به صورت کلی ارائه داده‌ایم که در مواقع مورد نیاز می‌توانید از آن استفاده کرده و تست کنترل فاز را به راحتی انجام دهید.
بررسی منبع تغذیه
بررسی منبع تغذیه را می‌توان اولین گام عیب یابی کنترل فاز دانست. برای انجام این تست کنترل فاز بررسی کنید که آیا منبع تغذیه رله پایدار و در محدوده ولتاژ مشخص شده است یا خیر. البته که باید اطمینان حاصل کنید که تمام فیوزها و کلیدهای مدار لازم سالم هستند و به درستی کار میکنند.
بررسی اتصالات و سیم‌کشی
برای عیب یابی کنترل فاز می‌توانید اتصالات سیم‌کشی رله را نیز بررسی کنید و به سیم‌های شل یا آسیب‌دیده توجه کنید. اطمینان حاصل کنید که همه اتصالات ایمن و به درستی سفت شده‌اند. در صورت مشاهده هرگونه مشکل سیم‌کشی، قطعات آسیب‌دیده را تعمیر یا تعویض کنید.
بررسی سیگنال‌های ورودی
می‌توانید برای عیب یابی کنترل فاز سیگنال‌های ورودی آن را نیز بررسی کنید. برای انجام این تست کنترل فاز باید سیگنال‌های ورودی به رله را چک کرده و ولتاژهای فاز و قرار گرفتن آن‌ها در محدوده قابل قبول را بررسی کرد. برای اندازه‌گیری سطوح ولتاژ هر فاز می‌توانید از مولتی‌متر یا تستر ولتاژ استفاده کنید.
بررسی تنظیمات
اگر رله دارای پارامترهای قابل تنظیم است، تنظیمات را بررسی کنید که آن‌ها به درستی برای برنامه خاص پیکربندی شده‌اند. پارامترهایی مانند آستانه ولتاژ، تاخیرهای زمانی و سایر تنظیمات مربوطه می‌توانند عیب یابی کنترل فاز را بررسی کنند. در صورت لزوم بعد از تست کنترل فاز می‌توانید خودتان تنظیمات را انجام دهید.
رفتار کنتاکت‌های خروجی
یکی دیگر از روش‌های عیب یابی کنترل فاز رله را فعال کنید و رفتار کنتاکت‌های خروجی را مشاهده کنید. از یک مولتی‌متر یا تستر تداوم برای بررسی اینکه آیا کنتاکت‌ها همانطور که انتظار می‌رود باز و بسته می‌شوند استفاده کنید. اطمینان حاصل کنید که کنتاکت‌های خروجی به درستی به دستگاه‌های کنترلی متصل شده‌اند و آن دستگاه‌ها به درستی کار میکنند.
توجه به آلارم‌ها
به هر هشدار یا آلارم کنترل فاز توجه کنید. این‌ها می‌توانند شامل چراغ‌های LED، آلارم‌های صوتی یا نمایشگرهای دیجیتال باشند. اگر شرایط غیرعادی نشان داده شد، برای تعیین معنای آلارم‌ها و انجام اقدامات مناسب، به دفترچه رله کنترل فاز مراجعه کنید.
اگر مراحل عیب‌یابی و تست کنترل فاز بالا مشکل را حل نکرد، برای راهنمایی بیشتر به دفترچه راهنمای محصول مراجعه کنید. ممکن است روش‌های عیب‌یابی کنترل فاز، کدهای تشخیصی، یا مسائل شناخته‌شده مربوط به همان مدل محصول را پیدا کنید.
اگر با مشکلات پیچیده‌ای در طول فرآیند عیب یابی کنترل فاز مواجه شدید، توصیه میشود با یک برق‌کار ماهر مشورت کنید یا با پشتیبانی فنی سازنده برای کمک تماس بگیرید.