استاندارد رنگ بندی در صنعت کابل

استاندارد رنگ بندی در صنعت کابل : معمولا برای راحتی شناسایی فازهای یک سیستم قدرت، آنها را با رنگ‌های مختلفی مشخص می‌کنند. این کار مزایای زیادی دارد. به عنوان مثال هنگام تقسیم بار بین فازها اگر رنگ فازها متمایز نباشد، شناسایی فازها را برای تقسیم بار دشوار خواهد ساخت. از طرفی پیدا کردن طریقه‌ی صحیح اتصال فازها به یک موتور القایی را بدون نیاز به آزمایش امکان پذیر می‌سازد.

معمولا برای راحتی شناسایی فازهای یک سیستم قدرت، آنها را با رنگ‌های مختلفی مشخص می‌کنند. این کار مزایای زیادی دارد.به عنوان مثال هنگام تقسیم بار بین فازها اگر رنگ فازها متمایز نباشد، شناسایی فازها را برای تقسیم بار دشوار خواهد ساخت. از طرفی پیدا کردن طریقه‌ی صحیح اتصال فازها به یک موتور القایی را بدون نیاز به آزمایش امکان پذیر می‌سازد. برای بررسی بیشتر تا انتها با فرنام الکتریک همراه باشید.

معنی رنگ‌ های سیم برق چیست؟

رنگ شیلد یا روپوش هر سیم، عملکرد و وظیفه‌اش در مدار را برای ما روشن می‌کند. اما هر رنگ سیم به چه معنا است؟ انواع مختلف سیم‌ها در چه رنگی به کار می‌روند؟ مسئله مهم این است که در ایران، رنگ سیم‌های برق از استاندارد کاملاً یکسانی تبعیت نمی‌کند و بهتر است به راهنمای کد رنگ‌های استفاده شده در همان محل رجوع کنید. هرچند استاندارد رایج‌تری در ایران وجود دارد که مبنای ما در نوشتن این مطلب بوده است.

رنگ استاندارد سیم و کابل ‌های تک ‌رشته

طبقه‌بندی اصلی، به همین سیم‌های تک رشته مربوط می‌شود؛ یعنی رنگ سیم فاز و نول و ارت. استاندارد رنگ سیم های برق برای این دسته از سیم‌ها، به شرح زیر است:

• سیم فاز: سیم‌های فاز، وظیفه انتقال برق را دارند و در آن‌ها جریان وجود دارد. این دسته از سیم‌ها، خودشان به سه دسته فاز ۱، فاز ۲ و فاز ۳ تقسیم می‌شوند. فاز ۱ به رنگ سیاه، فاز ۲ قرمز و فاز ۳ آبی‌رنگ است.
• سیم نول: سیم‌های نول، خنثی هستند و جریان برق ندارند. این دسته اغلب به رنگ‌های سفید یا خاکستری به کار می‌روند.
• سیم ارت: سیم‌ ارت، نوعی از سیم است که مدار را به زمین وصل می‌کند و نقش محافظتی دارد. این سیم‌ها اغلب به صورت ترکیبی از رنگ‌های سبز و زرد ساخته می‌شوند.

پس به طور خلاصه، یک سیم سیاه، قرمز و آبی، سیم فاز است و باید مراقب باشید چون در آن جریان برق وجود دارد. یک سیم سفید یا خاکستری سیم نول است که جریان را به مولد مدار برمی‌گرداند. یک سیم دو رنگی سبز و زرد هم یک سیم ارت است که برای حفظ ایمنی، می‌تواند جریان مدار را به زمین منتقل کند.

رنگ استاندارد کابل‌ های دو رشته

کابل‌‌های دو رشته‌ای، شامل دو رشته سیم مجزا از هم هستند که ترکیب سیم‌های فاز و نول را در ساخت آن‌ها مشاهده می‌کنیم. نکته اصلی این است که وقتی سیم‌ها ترکیب می‌شوند تا کابل دو رشته‌ای بسازند، رنگ‌ها معنای قبلی‌شان را از دست می‌دهند.

• سیم فاز اغلب با رنگ سیاه (یا قرمز)
• سیم نول اغلب با رنگ آبی (یا سبز یا زرد)

رنگ استاندارد کابل‌های سه رشته

کابل‌های سه رشته‌ای یا سه فاز، از سه سیم مجزا تشکیل می‌شوند. باز هم باید طبقه‌بندی اولیه درمورد سیم‌های تک رشته را فراموش کنیم.

• سیم فاز ۱ به رنگ قرمز
• سیم فاز ۲ به رنگ‌های سبز یا زرد
• سیم نول (مثل کابل‌های دو رشته‌ای) به رنگ آبی

رنگ استاندارد کابل ‌های چهار رشته

در کابل‌های چهار رشته‌ای، سه سیم فاز و یک سیم نول داریم که با توجه به رنگ، قابل تشخیص هستند.

• سیم فاز ۱ به رنگ سیاه
• سیم فاز ۲ به رنگ قرمز
• سیم فاز ۳ به رنگ بنفش
• سیم فاز نول به رنگ زرد

هر چه تعداد رشته‌های کابل بیشتر می‌شود، شناخت دقیق سیم‌ها بر اساس رنگ برای تفکیکشان، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

رنگ استاندارد کابل‌ های پنج رشته

کابل‌های پنج رشته‌ای از ۵ سیم با ۵ رنگ متفاوت تشکیل شد‌ه‌اند ولی اغلب قانون خاصی درباره کد رنگ‌ها تبعیت نمی‌کنند. اغلب رنگ‌های سفید، قرمز، مشکی، بنفش و زرد در این دسته از کابل دیده می‌شوند؛ ولی ممکن است با سیم قهوه‌ای‌رنگ هم مواجه شوید. توصیه می‌شود در این باره حتماً استاندارد رنگ سیم های برق مربوط به همان مدار را در نظر بگیرید.

سیم ‌های AC

در یک طبقه‌بندی دیگر، سیم‌ها به دو دسته AC و DC تقسیم می‌شوند. سیم‌های AC خود در دو دسته ولتاژ متفاوت و با کاربردهای کاملاً متفاوتی وجود دارند.

• سیم برق AC ولتاژ ۲۴۰/۲۰۸/۱۲۰ در مدارهای خانگی: رنگ‌های مشابه طبقه‌بندی ذکر شده درباره سیم‌های تک‌رشته‌ای
• سیم برق AC ولتاژ ۴۸۰/۲۷۷ در مدارهای صنعتی: سیم فاز ۱ قهوه‌ای، فاز ۲ نارنجی، فاز ۳ زرد، نول خاکستری و ارت ترکیبی از سبز و زرد

سیم‌ های DC

سیم‌های DC کمی متفاوت‌تر از بقیه هستند. این سیم‌ها مخصوص هدایت جریان برق خورشیدی هستند. رنگ بندی سیم ها در استاندارد DC شامل دسته‌بندی فاز و نول نمی‌شود؛ بلکه به سه شکل مثبت، منفی و زمین تقسیم می‌شود. پس درباره این گروه از سیم‌ها، رنگ سیم مثبت و منفی طبق استاندارد رنگ سیم های برق تعیین می‌شود.

• سیم مثبت (غیر زمین) به رنگ قرمز
• سیم منفی (غیر زمین) به رنگ سیاه
• سیم زمین به رنگ سفید یا خاکستری

استانداردهای معروف رنگ سیم برق

در خصوص استاندارد رنگ سیم برق معمولا سیم‌های رنگ سیاه سیم‌هایی هستند که دائما دارای جریان برق هستند و سیم‌های رنگ آبی و سفید که معمولا برای سیم‌های خنثی یا همان نول به کار گرفته می‌شوند. سیم‌هایی که دارای پوشش رنگ سبز هستند نیز معمولا برای مشخص کردن سیم ارت یا اتصال به زمین به کار می‌روند. این استانداردهایی که اشاره شد، استانداردهای کلی هستند اما ممکن است برخی مناطق و کشورها استانداردهای خاصی را برای رنگ‌بندی سیم برق تدوین کرده‌اند که از این استاندارد برای تولید انواع سیم و کابل برق تبعیت و پیروی می‌کنند.

کدهای رنگ سیم برق در امریکا

کشور آمریکا برای رنگ سیم برق کدبندی مخصوص به خود را تدوین کرده است که صنایع تولید سیم و کابل در این کشور از این کدبندی پیروی می‌کنند. در این کشور معمولا برای سیم‌های برق در مدارهای شاخه‌ای، سیم‌کشی بین دستگاه محافظتی و بار از کد بندی رنگی به شرح زیر استفاده می‌شود:

• رنگ سیم برق 120/208/240 ولت AC: این سیم‌ها معمولا در محیط‌های خانگی و اداری مورد استفاده قرار می‌گیرند که بر اساس کدبندی رنگی، سیم فاز 1 رنگ سیاه، سیم فاز 2 رنگ قرمز، سیم فاز 3 رنگ آبی، سیم خنثی با نول رنگ سفید و سیم ارت یا اتصال به زمین رنگ سبز یا سبز با نوار زرد خواهد داشت.
• رنگ سیم برق 277/480 ولت AC: این نوع سیم‌ها معمولا در سیستم‌های ولتاژ بالا و برای موتورهای صنعتی  تجهیزات مورد استفاده قرار می‌گیرند که سیم فاز 1 دارای رنگ قهوه‌ای، سیم فاز 2 دارای رنگ نارنجی، سیم فاز 3 دارای رنگ زرد، سیم خنثی یا نول دارای رنگ خاکستری و سیم ارت یا اتصال به زمین دارای رنگ سبز یا سبز با نوار زرد است.
• رنگ سیم برق DC قدرت: از این نوع سیم‌ها و کابل‌ها برق معمولا در سیستم‌های انرژی خورشیدی و سیستم‌های باتری جریان مستقیم مورد استفاده قرار می‌گیرند. در این کابل‌ها سیم مثبت (غیر زمین) دارای رنگ قرمز، سیم منفی (غیر زمین) دارای رنگ سیاه و سیم ارت یا اتصال به زمین دارای رنگ سفید یا خاکستری است.

استاندارد رنگ بندی در صنعت کابل در اروپا (IEC)

کد رنگ سیم برق IEC که برای کدبندی رنگی سیم‌ها در اروپا تدوین شده است. بیشتر کشورهای اروپایی از سیستم کدبندی کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیک (IEC) برای مدارهای AC استفاده می‌کنند. در این استاندارد رنگ سیم برق به صورت زیر تعیین شده است:

• فاز 1: قهوه‌ای
• فاز 2: سیاه
• فاز 3: خاکستری
• خنثی یا نول: آبی
• سیم ارت یا اتصال به زمین: سبز با نوار زرد

این استاندارد رنگ سیم برق یکی از معتبرترین استانداردهای رنگ‌بندی در دنیا به حساب می‌آید. اما معمولا به صورت کامل اجرا نمی‌شود و از رنگ‌بندی دیگری در تولید سیم‌ها استفاده می‌شود.

استاندارد رنگ بندی در صنعت کابل در کانادا و ژاپن

استاندارد رنگ سیم برق در کشورهای ژاپن و کانادا تقریبا مشابه هستند. رنگ‌بندی سیم‌ها در این دو کشور به صورت زیر تعیین شده است:

• رنگ خاکستری یا سفید برای سیم نول (به جای آبی کمرنگ)
• سبز برای هادی حفاظتی (به جای زرد-سبز)

استاندارد رنگ بندی در صنعت کابل در انگلستان

انگلستان معمولا در استانداردهای مختلف بر خلاف استانداردهای بین‌المللی عمل می‌کند و استانداردهای مخصوص به خود را تدوین می‌کند. در مورد رنگ سیم برق و کدبندی آن‌ها نیز به همین صورت عمل کرده است. در سال 2001 استانداردی با عنوان استاندارد BS-7671 را تدوین کرده است که مربوط به رنگ‌بندی سیم‌های برق می‌شود. این استاندارد تقریبا مشابه با استاندارد IEC بوده با این تفاوت که می‌توان از رنگ خاکستری برای مشخص کردن سیم‌های فاز استفاده کرد.

استاندارد رنگ بندی در صنعت کابل برق در ایران

در ایران برای رنگ سیم برق از استانداردهای مختلفی استفاده می‌شود. حتی در بعضی موارد با توجه به بالا رفتن هزینه تولید در صورت استفاده از عایق‌های رنگی، از هیچ استانداردی تبعیت نمی‌شود و تمام سیم‌ها با یک رنگ واحد تولید می‌شوند. اما دفتر استانداردهای وزارت نیر استاندارد شماره 63012 را که مربوط به رنگ و پوشش تجهیزات صنعت برق می‌شود، تدوین کرده است. بر اساس این استاندارد سیم‌های فاز R و S و T باید به ترتیب دارای رنگ قرمز، زرد و آبی باشند. هر چند استاندارد رنگ سیم برق مطابق با استاندارد چین (زرد، سبز، قرمز) نیز در ایران رایج است.

همانطور که گفته شد در بسیاری از مواقع در ایران شرکت‌های تولید کننده سیم و کابل به دلیل کاهش هزینه‌های تولید از هیچ استاندارد مربوط به رنگ سیم برق پیروی نمی‌کنند. اما شرکت‌های معتبر و شناخته شده در این حوزه معمولا کابل‌ها و سیم‌های برق را مطابق با استاندارد IEC60227 یا ISIRI607 رنگ‌بندی می‌کنند که بر اساس جدول زیر انجام می‌شود.

کلام آخر

همان‌طور که دیدید، سیستم‌های مختلفی برای استانداردسازی رنگ سیم‌های برق وجود دارد. حتی اگر از بهترین برند های سیم و کابل استفاده شود ولی بر اساس سیستم رنگ‌بندی عمل نکنیم، با مشکلات زیادی مواجه خواهیم شد. اغلب سیم‌های فاز در رنگ‌های سیاه، قرمز و آبی، سیم‌‌های نول به رنگ‌های سفید و خاکستری و سیم ارت به رنگ سبز و زرد به کار می‌روند.

البته در کشور ما استاندارد قطعی و همگانی وجود ندارد؛ مخصوصاً درباره سیم‌های تک رشته که به صورت تک‌رنگ سیاه به کار می‌روند. بهتر است در مواجهه با هر مدار، درباره استاندارد رنگ سیم های برق مختص به همان مدار پرس‌وجو کنید. امیدواریم مطالب گفته شده در این موضوع و همچنین رعایت اصول صنعتی، به ایمنی و آگاهی شما کمک کند. در صورتی که به اطلاعات بیشتر برای خرید سیم و کابل نیاز دارید می توانید با کارشناسان ما در ارتباط باشید.