کاربرد کلید گردان چیست؟ یکی از انواع کلیدهایی که در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد، کلید سلکتوری است. این کلیدها برای اولین بار در دهه 80 میلادی مورد استفاده قرار گرفتند. ساختار اولیه این کلیدها به صورت پین بود و رفته‌رفته شکل کلیدهای امروزی را به خود گرفتند. طرح اولیه این کلیدها در انگلستان ارائه شد. امروزه از این کلیدها، استفاده‌های زیادی می‌شود. در مطلب پیش‌رو به معرفی کلیدهای سلکتوری و کاربرد کلید گردان می‌پردازیم با فرنام الکتریک همراه باشید.
کلید سلکتوری چیست؟
کلید گردان یا سلکتوری را می‌توان یکی از کاربردی‌ترین کلیدها در صنایع مختلف دانست. از این کلید معمولا در محدوده ولتاژ پایین و برای تغییر وضعیت و فرمان دادن مدار الکتریکی استفاده می‌شود. همچنین از کلیدهای گردان، برای قطع و وصل کردن 3 فاز و یا چپ‌گرد و راستگرد موتور به صورت دستی استفاده می‌کنند.
اگر بخواهیم تعریف ساده‌ای از کلید سلکتوری یا کلید گردان داشته باشیم، باید بگوییم که نوعی کلید با عملکرد نیمه مستقل دستی است. به طور کلی کلید یا سوئیچ به وسیله‌ای گفته می‌شود که جریان عبوری را قطع و وصل می‌کند. منظور از عمل نیمه مستقل دستی هم اعمال مستقیم انرژی یا فشار به صورت دستی است.
یکی از دلایل استقبال از کلید گردان در انواع تابلو برق صنعتی و فرمان، عملکرد ساده و قیمت مناسب آن است. کلید سلکتوری از مواد مقاوم در برابر سایش تولید شده است. سوئیچ‌های چرخشی کلید گردان برای قطع یا ایجاد عملیات مورد استفاده قرار می‌گیرند. کلیدهای گردان یا سلکتوری برای رانش جریان الکتریکی، وقفه در سوئیچینگ و موتورهای کنترل هم مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اجزای کلید سلکتور
کلید سلکتوری یک کلید مکانیکی است که می تواند به سمت چپ و راست و طرفین بچرخد تا کنتاکت های الکتریکی باز یا بسته شود. این وسیله بیشتر برای راه اندازی یا توقف دستگاه ها یا سوئیچ بین دو یا سه مدار الکتریکی استفاده می شود. سوئیچ نحوه انتخاب فرآیند ها را انعطاف پذیرتر می کند. اجزای کلید شامل بخش اپراتور، نگهدارنده، بلوک تماس و بلوک LED است که در یک محفظه نصب می گردد.
انواع کلید گردان
کلید های گردان دارای لوازم جانبی و ویژگی های منحصربه فرد برای کاربرد های مختلفی عرضه می گردد. هر یک از این کلید ها در بخشی از صنعت کاربرد خاصی را شامل می شوند.از این کلید ها برای تامین و تغذیه انرژی دستگاه های صنعتی مختلف برای پیشگیری از قطعی ناخواسته و مواردی دیگراستفاده می گردد.
امروزه کلید گردان ها در انواع مختلفی عرضه می گردد که شامل موارد ذیل می باشد :
- کلید گردان یک‌طرفه
- کلید گردان دوطرفه
- کلید گردان تکفاز
- کلید گردان سه فاز
- کلید گردان ستاره‌ای
- کلید گردان دالاندر
- کلید گردان ولتمتر
- کلید گردان آمپرمتر
از این کلید ها با توجه به موقعیت ها و ویژگی های خاصی که طراحی شده استفاده می گردد. کارشناسان برق صنعتی با استفاده از این کلید ها جریان برق مورد نیاز دستگاه ها و ماشین‌آلات مختلف را تنظیم و برقرار می نمایند. به طور کلی این کلید ها موجب افزایش ایمنی فرایند تولید و جلوگیری از آسیب های مختلف به علت جریان برق می گردند.
انواع کلیدهای صنعتی
از ساده ترین راه های کنترل وسایل برقی، استفاده از انواع کلیدهای صنعتی است. با توجه به این که کلیدهای صنعتی در کجا و برای چه قدرتی مورد استفاده قرار می گیرند به شکل های متفاوتی ساخته می شوند. مکانیزم این کلیدها با هم فرق دارد و در دسته های متفاوتی تولید می شوند عمل تغییر حالت کلیدهای صنعتی از نیروی مکانیکی ناشی می شود و بر اساس این که این نیروی مکانیکی مستقیماً به کلید اعمال شود یا توسط انرژی دیگری مثل الکتریسته، می توان در یک نگاه کلی به سه دسته ی کلیدهای ساده یا دستی، کلیدهای مرکب و کلید حفاظتی تقسیم کرد که عبارتند از:
کلیدهای ساده:
(کلید اهرمی، کلید غلطکی ، کلید زبانه ای ، سلکتور سوئیچ ، کلید گردان) این نوع کلیدها که برای تغییر حالت، احتیاج به انرژی مکانیکی دارند که این عمل به طور مستقیم روی خود کلید انجام می شود. این کلیدها به صورت های یک پل، دو پل، سه پل و غیره ساخته می شوند که از نظر ساختمان و قطع و وصل ولتاژ خود نیز به چند دسته تقسیم می شوند و کلیدهای مرکب، (کنتاکتور، کلید محافظ موتور، کلید اتوماتیک، کلید مینیاتوری، کلید فیوز و کلیدهای سه فاز)
انواع کلید برق مکانیکی
طبق عوامل مختلفی ، از جمله روش تحریک (کلیدهای دستی، محدود و فرایندی)، تعداد کنتاکت‌ها (کلیدهای تک کنتاکت و چند کنتاکت)، تعداد پل‌ها و راه‌ها، نوع عملکرد و ساختار (دکمه‌ای، اهرمی، گردان، جوی‌استیک و غیره)، وضعیت (کلیدهای لحظه‌ای و قفل‌شونده) و غیره می توان کلیدهای مکانیکی را به دسته های مختلف تقسیم کرد.
بر اساس تعداد پل‌ها و راه‌ها، کلیدها به انواعی زیر تقسیم می شود:
۱- کلید یک راهه تک پل:
این کلید دارای یک کلید پایه قطع و وصل است که از یک کنتاکت ورودی و یک کنتاکت خروجی تشکیل شده است. این کلید می‌تواند قطع و وصل یک مدار تکی را انجام دهد و آن را خاموش و روشن کند. کنتاکت‌های کلید یک راهه تک پل می‌توانند به یکی از دو صورت، در حالت عادی باز (Normally Open) و در حالت عادی بسته (Normally Closed) باشد.
۲- کلید دو راهه تک پل:
این کلید دارای سه ترمینال است، یک کنتاکت ورودی و دو کنتاکت خروجی. این بدان معناست که این کلید از از دو وضعیت ON و یک وضعیت OFF تشکیل شده است. در بیشتر مدارها، از این انواع کلید برق برای تغییر جهت اتصال ورودی بین دو گزینه خروجی استفاده می‌شود.
۳- کلید تک راهه دو پل
این کلید یکی از انواع کلید برق است که از چهار ترمینال، شامل دو کنتاکت ورودی و دو کنتاکت خروجی تشکیل شده است. کلید تک راهه دو پل به صورت جداگانه رفتار می‌کند که همزمان عمل قطع یا وصل را انجام می‌دهند. این کلید فقط یک وضعیت ON دارد، اما می‌تواند دو کنتاکت را همزمان فعال کند، به طوری که هر کنتاکت ورودی به کنتاکت خروجی مربوطه متصل می‌شود.
۴- کلید دو راهه دو پل
این کلید یک کلید (قطع و وصل) دوتایی است که از دو وضعیت ON تشکیل شده است. کلید کلید دو راهه دو پل شش ترمینال، شامل دو کنتاکت ورودی و چهار کنتاکت خروجی دارد و جداگانه رفتار می‌کند که به طور همزمان کار می‌کند. دو کنتاکت ورودی در یک وضعیت به یک مجموعه از کنتاکت‌های خروجی و در وضعیت دیگر و به مجموعه‌ای دیگر از کنتاکت‌های خروجی متصل می‌شوند.
کلیدهای اتوماتیک (در دسته دژنکتور‌ها می‌باشند):
برای نگهداری بهتر تأسیسات روشنائی، برق صنعتی، سیم و کابل و ماشین آلات در برابر اضافه بار و جریان اتصال کوتاه از فیوز، کلید- فیوز و کلیدهای اتوماتیک استفاده می شود. اما موردی که وجود دارد این است که اولا فیوز‌ها همیشه نمی‌توانند عمل حفاظت موضعی و سلکتیو را در انواع مختلف شبکه‌ها بطور کامل و بدون خطا انجام نمایند و در ثانی بعلت اینکه در شبکه سه فاز در موقع زیادی جریان اغلب قطع سه فاز بطور همزمان لازم و ضروری می باشد ،به همین علت نمی‌توان همیشه در یک زمان از فیوز و کلید- فیوز استفاده نمود.ضمن اینکه گاهی در بعضی موارد باید از شبکه‌های توزیع ، به محض برگشت جریان (ولتاژ) یا افت بیش از حد مجاز ولتاژ، مدار بطور خودکار قطع و آلارم‌های لازم را روشن کند.
کلید گردان
همانگونه که در بالا نیز اشاره شد کلید های مکانیکی از لحاظ نوع عملکرد و ساختار به ساختار: دکمه‌ای، اهرمی، جوی‌استیک و گردان تقسیم می شود. کلید گردان برای اتصال یک خط به یکی از چند خط دیگر استفاده می‌شوند. کلید گردان یک نوع کلید برق صنعتی برای قطع و وصل کردن جریان است. کلید گردان یک سوئیچ است که با گردش خود، عملکرد مدار را کنترل می کند. این کلید از یک محور و بازوهای کنتاکت تشکیل شده است و با چرخش محور کلید در جهت عقربه های ساعت یا برعکس، کنتاکت ها تغییر وضعیت می دهند.
این دسته از کلید ها جزو پرکاربرد ترین کلیدها در تابلو های برق است و صرفا برای قطع و وصل مدارات قدرت به کار می روند و عموما به صورت گردان ساخته می شوند. کلید گردان در صورت نیاز می‌تواند با کمک نیروی دست جریان برق را قطع یا وصل کند و در مقابل تغییرات جریان مقاومت بسیار زیادی دارد. این محصول معمولا برای ولتاژ پایین مورد استفاده قرار می گیرد. کلیدهای گردان از مواد رسانای مقاوم در برابر سایش ساخته شده اند. با چرخاندن شفت، تماس ها توسط کامها باز یا بسته می شوند .
نحوه عملکرد اینترلاک در کلید گردان
بعضی از کلیدهای گردان با عنوان کلیدهای ایمنی که دسته ی زرد و قرمز رنگی دارند، می توانند شامل حالت اینترلاک نیز شوند.معمولا اینترلاک به گونه ای تعبیه گردیده که وقتی کلید روی حالت قطع قرار گرفت درب تابلو باز گردد. از طرفی این کلیدها ویژگی قفل و نشانه گذاری در حالت قطع را دارا می باشند.به همین دلیل فقط در مواقعی می توان روی تجهیزات داخلی تابلو کار نمود که کلید روی حالت قطع قرار گرفته باشد. کلیدهای ایمنی از نوع قابل قطع زیر بار نامی بوده و باید بتوانند جریان بزرگترین الکتروموتور موجود در شبکه را در حالت رتور قفل شده قطع نمایند.
کاربرد کلید گردان چیست؟
از کلید سلکتوری در چه مواردی استفاده می‌شود؟ این سوالی است که شاید ذهن شما را هم مشغول کرده باشد. کلیدهای گردان یا سلکتوری کاربردهای مختلفی در صنایع دارند که در ادامه به گوشه‌ای از کاربرد کلید گردان اشاره می‌کنیم:
- در تولید پلاستیک، شیشه و فلزات
- در بسته‌بندی، انبارداری، حمل و نقل مواد و جابجایی وسیله‌های مختلف
- تولید تجهیزات سنگین و ماشین‌آلات
- صنایع غذایی و نوشیدنی‌ها
- پالایش و فرآوری و استخراج نفت و گاز
- صنایع خودروسازی